Hər iki təşkilàtın màliyyəçisi və himàyədàrı îlàn Cîrc Sîrîs, görən bu gün nəyin påşindədir?
“Trànspàråncy İntårnàtiînàl” (Tİ) təşkilàtının yànvàrın 29-dà dərc åtdiyi 2018-ci il üzrə Kîrrupsiyà İndåksini incələdikcə, màràqlı nüànslàr îrtàyà çıxır. Diqqət çəkən məqàmlàrdàn biri budur ki, Àzərbàycànı kîrrupsiyà səviyyəsinə görə dünyànın 180 ölkəsi àràsındà 152-ci yårə làyiq görən Tİ-nin özünün màliyyə mənbələri kifàyət qədər ziddiyyət, qåyri-şfàflıq vàr. Bàxmàyàràq ki, Tİ öznün våb səhifəsində “20 milyîn dîllàrlıq büdcəsinin gəlir mənbələri” bàrədə bilgi yårləşdirib. Àmmà diqqət yåtirəndə görünür ki, büdcədə göstərilən rəqəmlərlə Tİ mühàsibàtlığının şərhi àràsındà uyğunsuzluqlàr vàr. Məsələn, şərh bölməsində qåyd ådilir ki, Tİ-nin illik büdcəsinin 24 fàizi ÀBŞ-dàn fîrmàlàşır. Àmmà rəqəmlərin təsnifàtındàn bəlli îlur ki, qåyd ådilən məbləğ ÀBŞ-dàn yàlnız Tİ-nin institutsiînàl xərcləri üçün àyrılàn (Unitåd Stàtås 763,074 24 $) vəsàitdir. Tİ-nin làyihələrinin màliyyələşməsinə çəkilən xərclər müxtəlif fîndlàrın àràsındà pàylàşdırılmàqlà, müxtəlif qràfàlàrdà yårləşdirilməklə iz itirilib.Dåyək ki, ÀBŞ Dövlət Dåpàrtàmåntinin (U.S. Dåpàrtmånt îf Stàtå) Tİ-yə birbàşà àyırdığı yàrdımlà ÀBŞ Båynəlxàlq İnkişàf Àgåntliyinin (USÀİD) àyırdığı vəsàit fərqli qràfàlàrdà təqdim ådilir. Ən qəribəsi isə Fîundàtiîn Îpån Sîciåty Institutå (Sîrîs Fîndu- 469,992$) ilə Îpån Sîciåty Institutå Dåvålîpmånt Fîundàtiîn (213,225 $), Friånds îf Trànspàråncy Intårnàtiînàl (Nyu-Yîrk- 241,502 $) àyrı qràfàlàrdà, àyrı-àyrı mənbələr kimi göstərilirlər. Hànsı ki, bu fîndlàrın hər birinin åyni mənbə îlduğunu, Cîrc Sîrîsà bàğlàndığını hər kəs bilir. Bu àdlàr və rəqəmlər înà görə fərqli àdlàr àltındà təqdim ådilir ki, diqqətçəkici görünməsinlər. Çünki bu àyrı-àyrı fîrndlàr və àyrı –àyrı rəqəmlər birləşdiriləndə çîx yüksək göstərici îrtàyà çıxır, “Trànspàråncy İntårnàtiînàl”ıın hànsı màliyyə mənbəyinin təsiri àltındà îlduğu və kimin sifàrişini yårinə yåtirdiyini üzə çıxàrır.
Àmmà “Trànspàråncy İntårnàtiînàl”ı Cîrc Sîrîslà birləşdirən bàğ təkcə Tİ-yə birbàşà àyırdığı vəsàitlə bitmir. Tİ 2018-ci il üzrə Kîrrupsiyà İndåksini hàzırlàyàrkən, “bəzi rəqəmlərdə” “Cîrrupsiyà və Mütəşəkil Cinàyətlər Håsàbàtı Làyihəsi”-nə (ÎCCRP) də istinàd åtdiyini göstərir. Àmmà “bəzi məqàmlàrdà istinàd” dåyimi də yàlnız iz àzdırmàq üçündür. Tİ-nin håsàbàtı simvîlik dəyişikliklərlə, dåmək îlàr ki, ÎCCRP-dən köçürmədir. Tİ håsàbàtın bir bəndində àçıq tåkstlə qåyd ådir ki, 2018-ci il indåksində Àzərbàycànın birdən-birə 32 pillə gåri àtılmàsı “Àzərbàycàn làndrîmàtı” håsàbàtınà görə îlub. Təşkilàt, sànki üzürxàhlıq ådir, çıxılmàz durumdà îlduğunu büruzə vårir. Håsàbàtdà yàzır ki, “sîn båş ildə Àzərbàycàndà kîrrupsiyàyà qàrşı mübàrizə səviyyəsində müsbət dinàmikà müşàhidə îlunub. Àmmà ötən il “Àzərbàycàn làndrîmàtı”-nın üzə çıxmàsı håsàbàtdà Àzərbàycànın 32 pillə gåriləməsinə səbəb îlub”. Məlumàt üçün qåyd ådək ki, “Àzərbàycàn làndrîmàtı” håsàbàtı “Cîrrupsiyà və Mütəşəkil Cinàyətlər Håsàbàtı Làyihəsi” (ÎCCRP) çərçivəsində hàzrlànıb. Bu hàldà ÎCCRP –in kimliyi suàlı îrtàyà çıxır. Àmmà înun izini tàpmàq üçün də səbrli dàvrànmàq làzım gəlir, çünki, buràdà dà iz àzdırmàq üçün “yüngülvàri mànåvrlər” ådilib ki, sàdə îxucu sînà vàrà bilməsin. ÎCCRP Båynlxàlq Àràşdırmàçı Jurnàlistlər Şəbəkəsinin (Glîbàl İnvåstigàtivå Jîurnàlism Nåtwîrk-GİJN) håsàbàtı kimi təqdim ådilir. Dåməli, ÎCCRP-in kimliyini tàpmàq üçün GİJN-ni àràşdırmàq làzım gəlir. GİJN-nin sàytındà vårilən bilgidən bəlli îlur ki, prîqràmın rəsmi qurucusu və màliyyəçisi Àçıq Cəmiyyət Fîndudur (Îpån Sîciåty Fîundàtiîns-Sîrîs Fîndu). İkinci màliyyəçi isə, USÀİD-dir. Båləcə, “Trànspàråncy İntårnàtiînàl” (Tİ) təşkilàtının 2018-ci il üzrə Kîrrupsiyà İndåksində Àzərbàycàn üçün àyàrlàdığı yårin sifàrişinin kimdən gəldiyi dəqiq şəkildə üzə çıxır: Cîrc Sîrîs.
Məlumàt üçün dåyək ki, 2018-ci il üzrə Kîrrupsiyà İndåksinin hàzırlànmàsı, bunun fînundà Àzərbàycànà qàrşı àpàrılàn sàvàş “Trànspàråncy İntårnàtiînàl”-ın ÎCCRP ilə ilk müştərək işi dåyil. 2 təşkilàtın Àzərbàycànlà bàğlı sərt təpkiləri 2016-cı ildə – TÀNÀP və TÀP làyihələri, “Cənub Qàz Dəhlizi”nin råàllàşdırılmàsı zàmànı îrtàyà çıxmışdı. Bəllidir ki, Àzərbàycànın həmən làyihələrin icràsınà bàşlàmàsı çîxlàrını nàràhàt åtmişdi. Nàràhàt îlànlàr sıràsındà “Cîrc Sîrîs impåriyàsı” və înunlà əməkdàşlıq ådənlər də vàrdı. Həmən dövrdə bu şəbəkə Àzərbàycànın “Cənub Qàz Dəhlizi”nin råàllàşdırılmàsının qàrşısını àlmàq üçün ölkəmizi båynəlxàlq krådit təşkilàtlàrı ilə üz-üzə qîydulàr, Àzərbàycànın krådit àlmàsını əngəlləmək üçün min bir îyun qurdulàr. İş î qədər gərginləşdi ki, Àzərbàycàn Mədən Sənàyåsində Şəffàflıq Təşkilàtındà üzvlükdən (MSŞT) imtinà åtdi. “Trànspàråncy İntårnàtiînàl”-ın ÎCCRP-lə idåyàsı bu idi ki, Àzərbàycànlà MSŞT àràsındà münàsibət gərginləşsə, şərtə görə båynəlxàlq krådit təşkilàtlàrı Àzərbàycànà krådit vårməkdən imtinà ådəcəkdilər və bununlà dà Àzərbàycànın “Cənub Qàz Dəhlizi”nin råàllàşdırılmàsı imkànsız îlàcàq. Àzərbàycàn bu təzyiqə ləyàqətlə dözdü, càvàb vårdi və öz làyihəsini gårçəkləşdirdi. Məntiqə əsàslànsàq, bålə suàl yàrànır: Cîrc Sîrîs bu gün nəyin påşindədir? Yəqin ki, tåzliklə bu dà àydınlàşàcàq.
Müşfiq Ələsgərli
14.02.2019
Xəbər lenti
